(d.? / ö.1685)

Hünkâr Şeyhi olarak bilinen ve şöhret bulan bir velidir. Adı Mehmed’dir. Aslen Van ilinin Hoşab (Güzelsu) kasabasındandır. Babası Vâni Bistam Efendi'dir. O da Van'da doğmuş olup, doğum tarihi bilinmemektedir. Babasından dolayı Vânizâde, kendisi Van'da doğduğu için de Vânî nisbeleri ile şöhrete ulaşmıştır. 1096 (m.1685) yılında Bursa yakınlarında bulunan Kestel ilçesinde vefat edip, orada kendi yaptırdığı caminin girişine defnedilmiştir. Vânî Seyyid Mehmed Efendi, ilk tahsiline Van'da başladı. Doğunun belli başlı ilim merkezlerini dolaştı. Gence, Karabağ ve Tebriz gibi bazı beldelerde ilim tahsil etti. Nureddin Şirvanî Hazretlerinden Halvetiyye yolunun tasavvuf bilgilerini öğrendi. Onun huzurunda kemale erişip sülûkünu tamamladı. Van'dan Erzurum'a gelip, orada evlendi. Bu evlilikten iki kızı oldu. Bunlardan birini, talebelerinden olan Şeyhülislam Feyzullah Efendi'ye, diğeri­ni de yine talebelerinden Bursa Sultaniyesi müdürlerinden Mustafa Efendi'ye verdi. Bu damadı, daha sonraları "Vânî Damadı" olarak anıldı. Hitabeti güzel olan Vâni Mehmed Efendi Hazretleri'nin şöhreti İstan­bul'a kadar uzandı. Devrin padişahı Dördüncü Mehmed kendisini İstanbul'a davet etti. O da bu daveti kabule ederek İstanbul'a gelip Yenicami'de kürsü vaizi oldu. Daha sonra sultanın has imamı oldu. Vânî Mehmed Efendi Hazretleri 1683 yılında Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasındaki İkinci Viyana Seferi'ne ordu şeyhi olarak katıldı. Sefer dönüşü Bursa yakınındaki Kestel köyüne gönderildi. İstanbul'da kendi adıyla anılan Vaniköy'de bir cami ve bir medrese yaptırdığı gibi, Kestel'de de büyük bir cami ve mektep yaptırdı. Hayatının sonuna kadar Kestel'de kaldı. Pek çok talebe yetiştiren Vâni Mehmed Efendi Hazretleri, birçok kıy­metli eseri de kaleme aldı. Bunları şöylece sıralamak mümkündür:

Arâisü'l-Kur'ân.

Hülâsâtü't-Tefâsîr,

Risâle-i Mebde' ve'l-Mead.

A'mâmü'l-Yevm ve'l-Leyl,

Yüce Allah sırrını mukaddes ve mübarek kılsın.